الگو:ویکی/بدنه/رهنماء/آیزن
< الگو:ویکی/بدنه | رهنماء
🧠 در فارسی آینده چه نوع‌واژه‌هایی وجود دارد؟
در فارسی آینده، برای ساختن مفاهیم پیچیده، سه سیستم ترکیب تعریف شده است که هرکدام نوع‌واژه‌های مخصوص به خود را دارد:
- اِسِمِش: این سیستم دارای قواعد ترکیب و نوع‌واژه‌هایی برای نام‌بردن چیزها می‌باشد:
- 🔵 بُنِسِم: برای نام‌بردن چیزها، افراد، مفاهیم، یا پدیده‌ها؛ مثل: «نِویسال ([؟] دستگاه نوشتن)» و «اِشارال ([؟] وسیله اشاره کردن)»
- 🔵 یُجایین: ضمیرهای جایگزین اسم؛ مثل: «اویان ([؟] آن‌ها (ضمیر سوم شخص جمع انسانی))»، «این»، «آن»، و «کس»
- 🔵 ویژین: برای خاص‌تر یا کوچکتر کردن دربرگیرندگی یک اسم:
- 🟠 دَلّائی: برای معرفه یا نکره‌سازی؛ مثل: «پسر هه (؟ مذکور؛ یادشده)»، «کفش هی (؟ حرف نکره مفرد و جمع)»، و «دایره ها (؟ حرف معرفه جمع)» (ها)
- 🟠 اِشارائی: برای اشاره به موقیت مکانی یا زمانی؛ مثل: «این میز» و «آن دوران»
- 🟠 یُجایائی: ضمیرهایی که در جایگاه مضاف‌الیه استفاده می‌شوند؛ مثل «اَش ([؟] آن/آنرا)»، «اِشان ([؟] آن‌ها/خودشان)»، «اویان ([؟] آن‌ها (ضمیر سوم شخص جمع انسانی))».
- 🟠 وَصِفائی: برای توصیف ویژگی‌های ظاهری یا مفهومی؛ مثل: «کفش بزرگ»، «گل قرمز»، و «مرد دانا»
- 🔵 رَبْطین: برای ترکیب کردن گروه‌های اسمی به‌قصد ساختن ساختارهای پیچیده؛ مثل: «کفشِ علی» (-ِ)، «پسری از فرزندان اَش»، و «کفش در کمد»
- 🔵 نِمویین: پیشْ اسم‌هایی برای نشان‌دادن مکان، زمان، وضعیت، یا موقعیت؛ مثل: «زیر میز»، «قبل حرکت»، «میان مردم»، «دومین صندلی»
- 🔵 زُمِرین: برای نشان‌دادن کمیت یا شمار؛ مثل: «دو مرد»، «همه مثلث‌ها»، «چند لیوان»، و «عبارت‌های زیرین» (ـ‌ها)
- 🔵 وَصِفین: برای توصیف یک گروه اسمی توسط یک جمله؛ مثل: «پسر هی ([؟] حرف نکره مفرد و جمع) که دیروز بینْدیم ([؟] مورد دیده‌شدن قرار دادیم)»
- جُمِلِش: این سیستم دارای قواعد ترکیب و نوع‌واژه‌هایی برای ساختن جمله‌های ساده غیرپرسشی می‌باشد:
- 🔵 بُنْجُمْلِه: برای نشان‌دادن ارتباط معنایی بین اجزاء جمله:
- 🟠 عَمَلْواژه: بُنْجُمْلِه‌های دارای جریان زمانی؛ مثل: «فایل‌ها را در سایت بِتَلْسِن (؟ مورد بارفرستی شدن قرار بده)» (تَلْسِنْدَن ([؟] مورد بارفرستی شدن قرار دادن))
- 🟠 تَسِبْواژِه: بُنْجُمْلِه‌های فاقد جریان زمانی؛ مثل: «برای وُرومْدَن ([؟] مورد وارد شدن قرار گرفتن)، شناسنامه لَزِمْمائْد (؟ لازم بود)» (نیازائْدَن ([؟] نیاز داشتن))
- 🟠 نَسَبْواژِه: بُنْجُمْلِه‌های نسبت‌دهنده مسندالیه به مسند؛ مثل: «گل هه ([؟] مذکور؛ یادشده) خوشبو ئِد (؟ بود)» (ئِدَن ([؟] بودن (فعل ربط)))
- 🔵 آمویین: برای اصلاح‌کردن (آمودَن ([؟] مورد اصلاح‌شدن قرار دادن)) معنی بُنْجُمْلِه ([؟] معناء:بنجمله):
- 🟠 وَقائی: برای بیان اطلاع از زمان یا اوقات؛ مثل: «گاهی»، «همیشه»، «امروز»، و «هرروز»
- 🟠 جایائی: برای بیان اطلاع از مکان؛ مثل: «هرجا»، «همه‌جا»، «هیچ‌جا»، و «اینجا»
- 🟠 سانائی: برای اصلاح‌کردن «حالت فعل»؛ مثل: «شَدّاً ([؟] به‌شکل شدت‌یافته)»، «شَدّْماً ([؟] به‌شکل شدت‌دهنده)»، «کَرِراً ([؟] به‌شکل تکراریافته)»، و «کَرِرْماً ([؟] به‌شکل تکرارشونده)»
- 🟠 کُنائی: برای اصلاح‌کردن «حالت فاعل»؛ مثل: «نوعِپانِه ([؟] با شیوه شیءگرایی)»، «نوُعِپْمانِه ([؟] با شیوه شیءگرا شونده)»، «جُرِمانِه ([؟] به‌شکل مجرم‌ها)»، و «جُرِمْمانِه ([؟] به‌شکل مجرم‌شونده)»
- 🟠 کُنْسانائی: برای اصلاح‌کردن همزمان «حالت فعل و فاعل»؛ مثل: «شَدّاناً ([؟] معناء:شدانا)»، «گاساناً ([؟] معناء:گاسانا)»، و «اَصِلاناً ([؟] معناء:اصلانا)»
- 🔵 اِسِمین: برای نام‌بردن از چیزها (خروجی سیستم «اِسِمِش ([؟] معناء:اسمش)»)
- 🔵 نَقِشین: برای مشخص‌کردن نقش اجزاء جمله؛ مثل: «به»، «از»، «پَسَز ([؟] پس از)»، و «پیشَز ([؟] پیش از)»
- 🔵 بَنْدین: برای مرتبط کردن دو عبارت درون یک جمله؛ مثل: «و» و «یا»
- 🔵 بُنْجُمْلِه: برای نشان‌دادن ارتباط معنایی بین اجزاء جمله:
- جُمِلاسِش: این سیستم دارای قواعد ترکیب و واژه‌هایی برای ساختن جمله‌های مرکب و تغییر معنی یافته می‌باشد:
- 🔵 وَجِهین: برای مشخص‌کردن وجه معنایی جمله (مثلاً احتمال، توانایی، ضرورت، یا تمایل)؛ مثل: «بایَد ([؟] باید)»، «تایَد ([؟] شدنی بوده/است/خواهد بود)»، و «نَتایَد ([؟] ناشدنی بوده/است/خواهد بود)»
- 🔵 نَقِلین: برای نشان‌دادن حالت روایتی فعل؛ مثل: «گاسیاً ([؟] احتمالا)»، «اَصِلیاً ([؟] از ابتدا)»، و «اِیْکاش ([؟] ای کاش)»
- 🔵 جَنْبین: عبارت‌هایی که مستقل از ساختار دستوری جمله هستند و بیشتر برای بیان احساس، یا واکنش به‌کار می‌روند؛ مثل: «آخ!» و «ای بابا!».
- 🔵 وَصِفین: برای روشن کردن یا بسط دادن جمله پیشین؛ مثل: «مَعِنیاً ([؟] یعنی)» و «عَبِریاً ([؟] به‌عبارتی)»
- 🔵 خُلِفین: برای آوردن دو جمله مخالف؛ مثل: «ولی»، «گرچه»، و «باینْکِه ([؟] با اینکه)»
- 🔵 رُتِبین: برای بیان تقدم و تاخر؛ مثل: «ابتدا»، «سپس»، و «دَرْنَهایَت ([؟] در نهایت)»
- 🔵 نَتِجین: برای بیان پیامد یا نتیجه جمله پیشین؛ مثل: «بَنابَرین ([؟] معناء:بنابرین)» و «دَرْنَتِج ([؟] در نتیجه)»
- 🔵 شَرْطین: برای بیان شرط یا وابستگی بین جمله‌ها؛ مثل: «اگر» و «چِنانْچِه ([؟] چنانچه)»
- 🔵 بارِزین: برای برجسته‌کردن نکته‌ای؛ مثل: «ویژیاً ([؟] به‌ویژه)»، «ناشَکیاً ([؟] قطعا)»، و «نَشَکیاً ([؟] بدون شک)»
- 🔵 قیاسین: برای بیان شباهت یا تفاوت؛ مثل: «مانند» و «چنانکه»
- 🔵 هَدَفین: برای بیان هدف یا قصد؛ مثل: «چُونْکِه ([؟] چون‌که)» و «زیرا»
- 🔵 عَلاوین: برای اضافه‌کردن جمله‌ای هم‌راستا؛ مثل: «همچنین»، «بِعَلاوِه ([؟] به‌علاوه)»، و «نیز»
- 🔵 خُلِصین: برای تمام کردن یا جمع‌بندی بحث؛ مثل: «نَتِجیاً ([؟] نتیجتا/نهایتا)»، «جَمِعیاً ([؟] در مجموع)»، و «خُلِصیاً ([؟] خلاصه اینکه)»
دقت. هر ترکیب زبانی معتبر در فارسی آینده باید در یکی از این سه سیستم تعریف‌پذیر باشد.